Giấc mơ vaccine ung thư đang đến rất gần

“Vaccine đã sẵn sàng đưa vào sử dụng” - tuyên bố về Enteromix, loại vaccine ung thư mới phát triển trên nền tảng mRNA, gieo hy vọng cho hàng chục triệu người.

Trong nhiều thập kỷ, ung thư được coi như bản án khó đảo ngược, dù y học hiện đại đã đưa ra nhiều phương pháp điều trị từ phẫu thuật, hóa trị, xạ trị cho tới liệu pháp miễn dịch.

Giờ đây, sự xuất hiện của vaccine mở ra hướng đi mới: chủ động kích hoạt hệ miễn dịch nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư, hứa hẹn thu nhỏ khối u, làm chậm tiến triển và cải thiện tỷ lệ sống sót. Một bước tiến có thể thay đổi cục diện trong trận chiến lâu dài với căn bệnh tử thần.

Vaccine đang mở ra một lối đi mới, đầy hy vọng trong trận chiến với ung thư.

Tương lai của vaccine ung thư đang phát triển theo hướng tích cực. Ảnh: Daily News.

Tín hiệu mới từ cuộc đua chống lại ung thư

Giới chuyên gia tin rằng vaccine sẽ trở thành một trong những chiến lược trọng yếu trong cuộc chiến dài hơi với ung thư. Từ công nghệ vaccine mRNA, peptide hay tế bào đuôi gai đang được ứng dụng ngày càng rộng rãi, với độ chính xác và tính an toàn cao hơn.

Một trong những thành tựu nổi bật nhất đến từ công nghệ mRNA - nền tảng đã làm nên thành công rực rỡ của vaccine COVID-19 - nay đang được ứng dụng vào điều trị ung thư, theo Lacnet. Đáng chú ý là vaccine cá nhân hóa mRNA-4157/V940 do Moderna phát triển, kết hợp cùng pembrolizumab (thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch).

Trong thử nghiệm giai đoạn 2b trên bệnh nhân u hắc tố ác tính (melanoma) giai đoạn tiến xa, kết quả cho thấy nhóm dùng phối hợp vaccine và thuốc có tỷ lệ tái phát thấp hơn rõ rệt so với nhóm chỉ dùng pembrolizumab: 22% so với 40%. Điều này tương đương với việc giảm gần một nửa nguy cơ ung thư tái phát sau phẫu thuật, một con số gây ấn tượng mạnh đối với giới chuyên môn. Vaccine này hiện đã bước vào giai đoạn 3 thử nghiệm - dấu mốc quyết định để tiến tới ứng dụng lâm sàng rộng rãi.

Quá trình điều chế vaccine mRNA. Ảnh: National Cancer Insitute.

Bên cạnh đó, ung thư phổi - nguyên nhân tử vong hàng đầu do ung thư trên toàn cầu - cũng đang được đưa vào các nghiên cứu thử nghiệm vaccine mRNA. Tại Trung tâm Ung thư Markey (Mỹ), một số bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC) đã bắt đầu tham gia thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1. Các chuyên gia tại đây cho biết vaccine không gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng và đã khởi động được phản ứng miễn dịch, mở đường cho các giai đoạn nghiên cứu tiếp theo với quy mô lớn hơn.

Trong khi công nghệ mRNA tạo ra các giải pháp cá nhân hóa, một số nhóm nghiên cứu lại theo đuổi mục tiêu khác táo bạo không kém: tạo ra vaccine "phổ quát" cho nhiều loại ung thư khác nhau. Các nhà khoa học tại Đại học Florida gần đây công bố một loại vaccine mRNA có thể kết hợp với thuốc miễn dịch để tăng cường phản ứng T-cell, ứng dụng được trên nhiều loại khối u từ glioblastoma, u hắc tố đến ung thư xương di căn. Nghiên cứu này được đăng trên tạp chí Cell.

Vaccine này hoạt động như một cú "đánh kép", vừa huấn luyện hệ miễn dịch nhận diện ung thư, vừa làm suy yếu hàng rào tự bảo vệ của tế bào ác tính. Sự kết hợp này đã được chứng minh có hiệu quả trong mô hình tiền lâm sàng, và các thử nghiệm trên người đang được lên kế hoạch thực hiện.

Một hướng đi khác cũng rất đáng chú ý đến từ vaccine NeoVax - loại vaccine cá nhân hóa được phát triển bởi Viện Ung thư Dana-Farber. Phiên bản cải tiến gần đây, gọi là NeoVax^MI, đã chứng minh hiệu quả cao hơn rõ rệt so với các phiên bản trước, nhờ công nghệ cải tiến trong lựa chọn neoantigen và tối ưu hoá thiết kế vaccine.

Các bệnh nhân trong thử nghiệm đã tạo ra phản ứng miễn dịch mạnh mẽ, lâu dài, và một số trường hợp cho thấy dấu hiệu kiểm soát khối u rất tích cực. Sự cải tiến này cho thấy vaccine không chỉ đang tiến bộ về mặt công nghệ mà còn dần định hình được vai trò thực tế trong điều trị.

Khi nào vaccine đến tay người bệnh?

Dù nổi bật với những tín hiệu tăng tiến mạnh mẽ, vaccine ung thư vẫn phải đối mặt với những rào cản đáng kể. Một điểm nghẽn lớn là sự phức tạp sinh học của ung thư. Hơn nữa, giới hạn kỹ thuật cũng là một trong những nguyên nhân khiến chúng chưa thể được triển khai rộng rãi trong điều trị, theo Viện Nghiên cứu Ung thư (CRI).

Chẳng hạn, vaccine peptide dù tiềm năng lại yêu cầu quy trình bào chế phức tạp, phụ thuộc vào đặc điểm di truyền HLA của từng cá thể và dễ bị phân hủy khi vào cơ thể. Đặc biệt, khả năng sinh miễn dịch nội tại của peptide thường khá thấp, khiến việc sử dụng chất bổ trợ trở thành yếu tố gần như bắt buộc để tăng cường hiệu quả.

Vaccine tế bào, thường là tế bào miễn dịch được biệt hóa từ chính bệnh nhân, đòi hỏi các bước xử lý tinh vi như phân lập, nuôi cấy, lưu trữ và vận chuyển, điều này đẩy chi phí và yêu cầu kỹ thuật lên cao. Hơn nữa, bản thân khối u lại có khả năng né tránh hệ miễn dịch rất tinh vi, chưa kể môi trường vi mô tại vị trí khối u cũng có thể làm suy yếu hoạt động của các tế bào miễn dịch sau tiêm.

Các chuyên gia dự đoán vaccine ung thư sẽ được đi vào thực tiễn trong tương lai gần. Ảnh minh họa: Vienna.

Rào cản thứ hai đến từ bản thân tiến trình phát triển vaccine là quá trình thử nghiệm lâm sàng phức tạp và kéo dài, thường mất từ 5 đến 10 năm để kiểm chứng hiệu quả và tính an toàn trên quy mô đủ lớn. Nhiều vaccine từng dừng lại giữa chừng vì không đạt mục tiêu tại các giai đoạn đầu hoặc phản ứng miễn dịch không đủ mạnh.

Tuy vậy, giới chuyên gia giữ thái độ tích cực. Tiến sĩ Patricia Disis từ Đại học Washington (CVI) nhận định vaccine điều trị ung thư có thể trở nên rộng rãi trong vòng 5-10 năm tới, được hỗ trợ bởi quỹ tài trợ tư nhân giúp rút ngắn thời gian lâm sàng và sản xuất.

Về phía BioNTech và Moderna, phần lớn lạc quan cho rằng một số vaccine nhà nước có thể ra mắt thị trường giữa năm 2026 đến 2027, nếu cuộc thử nghiệm giai đoạn 3 thành công và được cấp phép nhanh chóng. CEO BioNTech Uğur Şahin từng nhấn mạnh rằng họ kỳ vọng sẽ ra mắt vaccine ung thư trong khoảng năm 2026, với vaccine cá nhân hóa có thể xuất hiện trước năm 2030.